Հայաստանը կարող է դառնալ առաջատար տեխնոլոգիական հանգույց և վաճառել գաղափարներ ամբողջ աշխարհում. Formula VC վենչուրային հիմնադրամի համահիմնադիր Գրիգոր Հովհաննիսյան

ԵՐԵՎԱՆ, 17 մարտի․/ԱՌԿԱ/․ Հայաստանում ստարտափ էկոհամակարգը սրընթաց աճ է ապրում։ Ընդամենը մի քանի տարի առաջ երկրում վենչուրային ներդրումները նվազագույն էին, սակայն այսօր հայկական ստարտափերն արդեն բազմամիլիոնանոց ֆինանսավորում են ներգրավում և աշխատում գլոբալ շուկաներում։ Ո՞րն է նման հաջողության գաղտնիքը: Ի՞նչ մարտահրավերների են բախվում հայկական տեխնոլոգիական ընկերությունները։ Եվ Հայաստանն իսկապես շանս ունի՞ դառնալու առաջատար տեխնոլոգիական հանգույցը։ «ԱՌԿԱ» գործակալությանը տված հարցազրույցում այս հարցերին է անդրադարձել Formula VC վենչուրային հիմնադրամի համահիմնադիր Գրիգոր Հովհաննիսյանը։

«ԱՌԿԱ»․ ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանում վենչուրային հիմնադրամների մակարդակը։ 

Գ. Հովհաննիսյան․ Հայաստանում ստարտափերի էկոհամակարգը Seed փուլից (երբ պարզ է դառնում, որ բիզնես մոդելը կենսունակ է, խմբ.) տեղափոխվում է ակտիվ աճի փուլ՝ Series A: Այսինքն՝ վերջին մեկ տարվա ընթացքում ավելի ու ավելի շատ ստարտափեր են հայտնվում, որոնք տեղափոխվում են «բարձրագույն լիգա»՝ Series A և ներդրումներ են ներգրավում: Իսկ ստարտափերի զարգացմանը զուգահեռ զարգանում է նաև Հայաստանի վենչուրային համակարգը։ Հինգ տարի առաջ Հայաստանում գործում էր 1-2 հիմնադրամ, և ներդրումների չափը նվազագույն էր։ Այժմ արդեն կան 5 վենչուրային հիմնադրամներ, որոնք ակտիվորեն ներդրումներ են կատարում։ Եթե ​​մի քանի տարի առաջ դժվար էր հայ ներդրողներից 200-300 հազար դոլար ներգրավել, ապա այժմ մոտ 1 միլիոն դոլար կարելի է հավաքել միայն Երևանում։

«ԱՌԿԱ»․ ի՞նչ հիմնական մարտահրավերների են բախվում հայկական ստարտափերը, երբ դուրս են գալիս միջազգային շուկաներ։

Գ․ Հովհաննիսյան․ ստարտափերի հիմնադիրների հիմնական խնդիրն այն է, որ նրանք վատ են պատկերացնում այն ​​շուկաները, ուր դուրս են գալիս, այնքան էլ չեն հասկանում, թե ինչպես աշխատել հաճախորդների հետ: Այնպես է ստացվել, որ հայկական ստարտափերի հիմնական ուղղությունը Business-to-business–ն է (BtoB)։ Ուստի անհրաժեշտ է հաշվի առնել յուրաքանչյուր երկրի տարածաշրջանի բիզնեսի աշխատանքի առանձնահատկությունները, մարդկանց մտածելակերպը։ Հաջողում է նա, ով ավելի լավ է ծանոթ այն շուկային, որտեղ պատրաստվում է վաճառել իր արտադրանքը։

«ԱՌԿԱ»․ ավելի վաղ «ԱՌԿԱ» գործակալությանը տված հարցազրույցու դուք նշել եք, որ ներդրում եք կատարում հայկական ծագման միայն այն ստարտափերում, որոնք ուղղված են գլոբալ շուկաներ։ Կա՞ն ինչ–որ չափանիշներ։

Գ. Հովհաննիսյան․ այո, մենք ներդրումներ ենք կատարում globally scale ստարտափերում, որոնք չունեն տարածաշրջանային սահմանափակումներ: Գլոբալ ստարտաների հիմնական շուկան Հյուսիսային Ամերիկան ​​և Արևմտյան Եվրոպան են։ Գլոբալ պրոդուկտների մեծ մասը մշակվում է այնտեղ և տարածվում ամբողջ աշխարհում: BtoB ստարտափերը սկսում են աշխատել Ամերիկայում, քանի որ այնտեղ ավելի հեշտ է աշխատել խոշոր կորպորացիաների հետ։ Օրինակ, մեր պորտֆելում կան ստարտափ, որը զբաղվում է կիբերանվտանգությամբ, որն ունի հաճախորդներ 130 երկրներում: Նրանց համար սահմաններ չկան, քանի որ բոլորն օգտվում են էլ.փոստից, և անվտանգությունը բոլորի հետաքրքրում։

«ԱՌԿԱ»․ օգտագործելով վենչուրային հիմնադրամներում աշխատելու ձեր փորձը՝ կարո՞ղ եք որոշել, թե որ ստարտափը կաշխատի և ներդրումներ կգրավի, իսկ որը՝ ոչ: Որո՞նք են ընտրության չափանիշները:

Գ.Հովհաննիսյան․ քանի որ հիմնադրամը ներդրումներ է կատարում վաղ փուլերում, առաջինը, ինչին մենք ուշադրություն ենք դարձնում որոշում կայացնելիս, ստարտափի հիմնադիրներն են։ Նրանք պետք է ծանոթ լինեն այն շուկային կամ ոլորտին, որտեղ պատրաստվում են գործարկել իրենց պրոդուկտը: Երկրորդ, նրանք պետք է ունենան որակներ, որոնք թույլ կտան իրենց ճանապարհ բացել բիզնեսում, որտեղ մրցակցությունը շատ սուր է: Երրորդը, ինչին ուշադրություն ենք դարձնում, պոտենցիալ շուկան է. արդյոք այն բավականաչափ մեծ է, աճող և կայուն: Կարևոր է, որ այն ունենա աճի ներուժ։ Չորրորդ, մենք նայում ենք հենց պրոդուկտին թե որքան մրցունակ կլինի այն:

«ԱՌԿԱ»․ ինչպես արդեն ասացիք, պահանջարկի ունեն կիբերանվտանգության ոլորտում գործող ստարտափերը։ Ի՞նչ կասեք ֆինտեխի մասին:

Գ. Հովհաննիսյան․ Հայաստանում ֆինտեխն առանձնապես զարգացած չէ, զարգանալու համար ճիշտ մթնոլորտ է պետք։ Հայաստանում բանկային համակարգը շատ պահպանողական է, ուստի շատ դժվար է նույնիսկ փորձարկել ֆինտեխ պրոդուկտները։ Սա շուկա է, որը գտնվում է կարգավորման ներքո: Դրա համար մենք գրեթե չենք աշխատում ֆինտեխի հետ։ Բայց կա ևս մեկ հեռանկարային ոլորտ՝ արհեստական ​​բանականությունը: Հայաստանում, մինչ արհեստական ​​բանականությունը մեծ ժողովրդականություն էր վայելում, արդեն կային մի քանի հաջող ընկերություններ, որոնք զբաղվում էին դրանով, և դա նրանց մոտ լավ ստացվում էր։

«ԱՌԿԱ»․ այսպիսով, կիբերանվտանգությունը և AI-ն այն հիմնական ոլորտներն են, որտեղ դուք ներդրումնե՞ր եք կատարում այսօր:

Գ.Հովհաննիսյան․ կիբերանվտանգության ոլորտում ստարտափերն այդքան էլ շատ չեն, բայց բոլորն էլ հաջող են։ Իսկ AI-ն այսօր ինտեգրված է գրեթե ամենուր: Մեր վերջին ներդրումներից մեկը արևային վահանակների կառավարման համակարգերում է: AI-ն բարձրացնում է դրանց արդյունավետությունը՝ 5%-ից դարձնելով 10%։ Սակայն գլոբալ առումով զարգացման ներուժն այսօր պատկանում է այն ստարտափերին, որոնք տեխնիկապես դժվար է ստեղծել։

«ԱՌԿԱ»․ բացի ֆինանսական ներդրումներից, ինչո՞վ է Formula VC վենչուրային հիմնադրամն օգնում իր ստարտափերին։

Գ.Հովհաննիսյան․ 8 տարի է, ինչ աշխատում ենք այս ոլորտում։ Ստեղծվել է գործընկերների և ներդրողների մեծ ցանց, որոնցից շատերը Սիլիկոնային հովտից և Եվրոպայից են: Նրանց ենք ներկայացնում այն ​​ստարտափերը, որոնք ներդրումային ներուժ ունեն։ Այս ցանցի և կուտակած գիտելիքների օգնությամբ մենք հեշտացնում ենք ստարտափերի կյանքը և փորձում կանխել սխալները։ Ստարտափերի հիմնադիրները մեզ վերաբերվում են որպես մենթորի և ցանկացած հարցի կամ խնդրի դեպքում կապվում են մեզ հետ:

«ԱՌԿԱ»․ ABBYY ընկերության տնօրենների խորհրդի նախագահ Դավիթ Յանը վստահ է, որ Հայաստանն ունի ներուժ, որպեսզի դառնա երկրորդ Սիլիկոնային հովիտը։ Դուք համամի՞տ եք այս կարծիքի հետ։

Գ. Հովհաննիսյան․ Հայաստանը ներուժ ունի, դրա համար էլ ես զբաղվում եմ ստարտափերով (ծիծաղում է), թեև Սիլիկոնային հովիտ ամբողջությամբ վերստեղծել աշխարհի ցանկացած կետում անհնար է։ Բայց այն, որ Հայաստանում տեխնոլոգիաները կարող են դառնալ առաջատար ոլորտը, շատ իրատեսական է։ Դա կենտրոնացման և մի փոքր ռիսկի հարց է։

«ԱՌԿԱ»․ Հայաստանը տեխնոլոգիական զարգացման հարցում հետ է մնում Արևմուտքից։ Աշխարհում արդիական գլոբալ ո՞ր միտումները տարածված կլինեն Հայաստանում 5-10 տարի հետո։

Գ.Հովհաննիսյան․ մեր ողջ էկոհամակարգը՝ սկսած 1990-ականներից, ձևավորվել է Սիլիկոնային հովտի հետ շատ սերտ կապի մեջ։ Հիմնականում մենք հետ ենք մնում ոլորտում ներգրավված քիչ թվով մարդկանց պատճառով։ Միևնույն ժամանակ, մենք ունենք բավականին մեծ տոկոս՝ բնակչության գրեթե 10%-ը, ովքեր աշխատում են ՏՏ ոլորտում։ Բայց խնդիրն այն է, որ թեև հայերը հայտնի են որպես լավ ձեռներեցներ, նրանք այնքան էլ պատրաստ չեն մտնել ստարտափերի և ՏՏ ոլորտներ։

«ԱՌԿԱ»․ բարձր ռիսկերի պատճառո՞վ։

Գ.Հովհաննիսյան․ այո: Նաև այն պատճառով, որ լավ մասնագետների համար Հայաստանում հեշտ է բարձր վարձատրվող աշխատանք գտնելն ու ռիսկի չդիմել։

«ԱՌԿԱ»․ նախատեսու՞մ եք ստեղծել աքսելերատորներ կամ կրթական ծրագրեր մշակել ստարտափերի համար։

Գ.Հովհաննիսյան․ մենք դա անում ենք 2018 թվականից։ Սակայն վերջին մի քանի տարիները չափազանց զբաղված ենք եղել հիմնադրամով և մի փոքր շեղվել ենք այս ուղղությունից: Գործընկերների հետ այժմ քննարկումներ են ընթանում։ Հուսով ենք, որ մինչև այս տարվա վերջ կամ հաջորդ տարի կմշակվի մի ծրագիր, որը կապահովի նոր ստարտափերի ներհոսք։

«ԱՌԿԱ»․ ունե՞ք վիճակագրություն այն մասին, թե Formula VC-ի ներդրած ստարտափերի քանի՞ տոկոսն է հասել հաջողության:

Գ.Հովհաննիսյան․ 22 ստարտափերից, որոնցում մենք ներդրումներ ենք կատարել վերջին 4 տարիների ընթացքում, միայն մեկը կարելի է ձախողված համարել։ Ներդրումները սկսում են հետ գալ միջինը երկու տարի հետ, և ֆոնդի պորտֆելում ընդգրկված բոլոր ընկերությունների կապիտալիզացիան գերազանցել է 500 միլիոն դոլարը:

«ԱՌԿԱ»․ ո՞ր ստարտափն եք համարում ամենահաջողվածը։

Գ. Հովհաննիսյան․ առայժմ ամենաբարձր գնահատականը պատկանում է EasyDMARC Inc․-ին, որը մասնագիտացած է էլեկտրոնային փոստի անվտանգության ապահովման ոլորտում, որը ներգրավել է 20 մլն դոլար Series A ֆինանսավորման փուլում, որը կազմակերպել էր Նյու Յորքում գործող Radian Capital ընկերությունը։ Բայց ընդհանուր առմամբ նրանք բոլորն էլ հաջողակ են: Կան ընկերություններ, որոնք շատ լուրջ տեխնոլոգիական առաջընթաց ունեն։

«ԱՌԿԱ»․ այսինքն, սա երկարաժամկետ խաղ է, կարելի է ներդրում կատարել հիմա, իսկ արդյունքը տեսնել պայմանականորեն 10 տարի հետո՞։

Գ.Հովհաննիսյան․ միջինը 5-ից 7 տարի է անցնում մինչև պարզես՝ ստարտափը հաջողե՞լ է, թե՞ ոչ։ Օրինակ՝ մեր պորտֆոլիոյում կա Quantum Computing ստարտափը, որը զբաղվում է գիտական ​​մշակումներով, սակայն նրանց հետ աշխատում են խոշորագույն ընկերությունները։ Այսինքն, քանի դեռ քվանտային համակարգիչները չեն սկսել օգտագործվել ամենուր, մենք չգիտենք, թե որքանով է հաջողված այս ստարտափը։ Կամ մեկ այլ օրինակ՝ տղաները մշակել են հաջորդ սերնդի ավտոմոբիլային ռադարներ՝ օգտագործելով AI: Նրանք արդեն աշխատում են հսկայական կորպորացիաների հետ։ Մեկ-երկու տարի հետո կարող ենք լսել, որ դրանք արդեն «արժեն» մի քանի միլիարդ դոլար։

«ԱՌԿԱ»․ Formula VC II հիմնադրամը, որը փետրվարի վերջին 30 մլն դոլար է ներդրել մոտ 40 տեխնոլոգիական ստարտափերում, համախմբել է ներդրողների 20 երկրներից։ Ինչպե՞ս եք համոզում օտարերկրյա ներդրողներին ներդրումներ կատարել հայկական ծագում ունեցող ստարտափերում։

Գ. Հովհաննիսյան․ հիմա բավականին հեշտ է։ Այսինքն՝ մենք ուղղակի ցույց ենք տալիս մեր արդյունքները։ Միակ բանը, որ խանգարում է, Հայաստանի երկրի իմիջն է։ Այսինքն, եթե օտարերկրյա ներդրողը պարզապես Google որոնում է կամ դիտում է լուրեր, բնականաբար, տեղեկություններ է ստանում պատերազմի, քաղաքականության և այլնի մասին։

«ԱՌԿԱ»․ իսկ փողը լռություն է սիրում․․․

Գ.Հովհաննիսյան․ այո, փողը լռություն է սիրում։ Բայց նույնիսկ այս դեպքում էլ ստացվում է համոզել, որովհետև մենք ցույց ենք տալիս առաջընթացը 90–ականների կամ 2000–ականների համեմատ, երբ Հայաստանում ընդհանրապես ամեն ինչ սարսափելի էր։ Այնպես որ, նրանք, ովքեր պատրաստ են ռիսկի դիմել, ներդրումներ են կատարում: Ցավոք, վենչուրային հիմնադրամները կամ ստարտափերն անիրազեկ մարդկանց կողմից ընկալվում են որպես անհասկանալի մի բան: Բայց սա այն ոլորտն է, որը գործնականում չունի զարգացման, աճի սահմաններ։ Սա Հայաստանի համար ամենակարևոր ոլորտն է։ Գյուղատնտեսության միջոցով աճելու համար բավարար հող չունենք, մեծ ծավալներով ապրանքներ արտահանելու լոգիստիկա չունենք։ Զբոսաշրջությունը շատ անվստահելի ոլորտ է։

«ԱՌԿԱ»․ բայց մենք կարող ենք վաճառել գաղափարներ․․․

Գ.Հովհաննիսյան․ այո, մենք կարող ենք վաճառել այնպիսի բաներ, որոնք երկրից ռեսուրսներ չեն պահանջում։ Միևնույն ժամանակ, այս ոլորտում աշխատող յուրաքանչյուր անձի աշխատանքի արտադրողականությունը տասնյակ անգամ գերազանցում է երկրի ​​միջին ցուցանիշը։ Եվ պետք է հիշել այս ոլորտի մուլտիպլիկատիվ էֆեկտի մասին երկրի ամբողջ տնտեսության համար։